Voetbal
De onsmakelijke gebeurtenissen rondom het voetbal van de afgelopen weken zetten me aan tot een hernieuwde overweging over de achterliggende oorzaken voor dit soort gedrag. Oppervlakkig bezien roept het op tot gedachten over rassendiscriminatie. Het maken van‘oerwoudgeluiden’, het roepen van antisemitische uitingen en het gooien van bananen geven sterk de indruk dat het hier boven alles om gaat. Toch heb ik hier ernstige twijfels over. Wanneer het voor alles een zaak van raciale discriminatie is, waarom dan niet naar de eigen zwarte of joodse spelers? Deze vraag zette me aan tot een verdere analyse van dit verschijnsel. Wanneer het niet in de voornaamste plaats om ras of afkomst gaat, wat zou dan het criterium zijn dat verheldering geeft over dit gedrag? Als we er van uitgaan dat het boven alles een kwestie is van partijen, dan verlaten we de raciale kern van het probleem en schuiven we naar het ‘wij’ ‘zij’ denken, wat voortkomt uit de strijd tussen twee partijen. De bondscoach Rinus Michels zei in de tachtiger jaren van de vorige eeuw al dat voetbal oorlog was en misschien is dat emotioneel gezien voor heel wat mensen een waarheid als een koe. Zou dat zo zijn, dan wordt plotseling helder dat er, wanneer we tegen Duitsland spelen, de kreet om teruggave van onze fiets een belangrijker rol speelt dan de toevallige huidskleur van een tegenspeler en , dat ook de eigen joodse speler, de eigen homo of de eigen zwarte voetballer pas dan op het ‘anderszijn’ afgerekend wordt wanneer onlustgevoelens van de ‘fans’ worden opgewekt. Het ‘wij’ ‘zij’ denken is dus mogelijkerwijs een goede ingang om het gedrag van sommige voetbalfans te verklaren, maar dit denken verwijst wel naar een diepgewortelde xenofobie.
Deze vorm van xenofobie hoort thuis in de archeologie van onze biologie en verwijst naar de tijden dat we als leden van kleine gemeenschappen vochten tegen de onbarmhartige natuurlijke omstandigheden en daardoor iedere vreemdeling als een gevaarlijke concurrent zagen. Deze oude weerzin en angst voor onbekenden zijn we niet vanzelf kwijt geraakt en de effecten daarvan zien we bijna dagelijks in het nieuws. Weliswaar leven we vandaag de dag in een anonieme miljoenensamenleving, maar tegelijk gedragen we ons vijandig naar mensen die er anders uitzien, die anders ruiken of een gedrag vertonen dat we niet zo goed kunnen plaatsen, kortom mensen die we niet kennen als een ‘wij’. Het gedrag in het voetbalstadion is hier een extreme vorm van. ‘We leven in een mondialiserende werkelijkheid en het is noodzakelijk dat we onze xenofobe reacties leren beheersen en gaan inzien dat de zwarte man die we niet kennen evenzeer een medemens is als de zwarte man van onze eigen club. De oorlog tussen twee voetbalclubs mag niet ontaarden in een haat die zich verwoordt in ras, seksuele geaardheid of geloof. De tegenstander heeft alleen maar een ander shirt aan, voor de rest is hij gewoon een voetballer, waarvan er ook elf in het veld zijn die je tot het ‘wij’ rekent.